- د انساني ځواک پاليسي
لرليدونه:
د جهادي اقتصاد بنيادي ستراتېژيکه موخه په ټوليزه کچه د ايثار، عزم او توکل د روحيې خپرول دی. ددې معنا دا ده چې د هېواد ټول نفوس بايد د جنګي هڅو لپاره متحرک شي. د جهاد تنظيم او په جهاد کې ګډون يوازې د وسله والو ځواکونو په غړو پورې محدود نه دی. د جهادي اقتصاد د ودې لپاره يوه اساسي ستونزه دا ده چې څنګه د وسله والو ځواکونو فعاليتونه له اقتصاد او ټولنې سره په ټوليزه توګه مدغم کړو.په هرصورت، وسله وال ځواکونه بايد د ملي جهاد په هڅو کې خپل رول ولوبوي او پدې برخه کې به د وسله والو ځواکونو په ځانګړې توګه د افرادو پاليسي پورې اړوند مسلو تمرکز کېږي.
جبري پوځي خدمت او رضاکار ځواکونه
پوځي مطالعات د نړيوالو جبري پوځي ځواکونو او په داوطلبانه توګه استخدام شوي اردو ترمنځ توپير کوي. يوه دايمي اردو له ټولنې څخه ګمارل کېږي. هغه سرتېري چې په رضاکارانه توګه په دې کې خدمت کوي او په خپله خوښه دنده د اوږدې مودې لپاره ترسره کوي. جبري سرتېر نيونه (Conscription) کې د يو ځانګړي عمر ګروپ (له ۱۸ څخه تر ۴۵ کلونو) د نسبتا لنډې مودې لپاره (د يو څخه تر دوه کلونو پورې) استخدام شامل دي. رضاکارانه استخدام ممکن په لنډمهاله توګه هم واقع شي (د بېړنيو حالتونو په وخت کې). د داوطلبۍ پر بنسټ دايمي پوځ ساتل معمولا په لنډمهاله توګه استخدام شوي مليشې باندې تکيه کولو په پرتله خورا ګران بيه دي. مسلکي تخصص او د فاکتور توليد معمولا په دايمي پوځونو کې لوړ وي. په وروستي کلونو کې ځينې وختونه جبري عسکر نيونه (Conscription) د محافظينو (reservists) لخوا ځای په ځای شوي چې ممکن په ځانګړو مواردو کې د خدمت لپاره بلل کېږي. د سرتېرو(کنسکريپټ) او محافظېنو(ريزروسټ) شمېر اکثرا د نظامي ځواک غوښتنې او داوطلبانو اکمالاتو ترمينځ توپير لخوا ټاکل کېږي. کنسکريپشن(جبري پوځي خدمتونه) په اوس وخت کې بايد د نړيوال په توګه ونه پېژندل شي.
د جبري پوځي خدمت (conscription) اړتيا کمه شوې ځکه چې د جنګي صنعت تخنيکي شدت پراخ شوی. د جبري پوځي خدماتو لنډه موده د پراخې روزنې اجازه نه ورکوي. د ډله ايزو جنګي ځواکونو اړتيا هم کمه شوه ځکه چې د سرتېرو د خوځښت اړتياوې زياتې شوې. د اټومي زيربنا پراختيا د ډله ايزو سرتېرو اړتيا کمه کړه او د تخنيکي پلوه د بشپړ وخت سرتېرو اړتيا باندې ټينګار کوي.
په هرصورت، د ډله ايز پوځ د جوړولو لپاره اخلاقي دليلونه شتون لري. يو ځانګړی کوچنی نظامي تاسيسات له ټولنې څخه جلا کېدی شي پداسې حال کې چې يو ډله ايز پوځ په ټولنيز او ايډيالوژيکي توګه ځای پرځای شوی وي. دا حالت خورا مهم دی کله چې د جګړې چمتووالی د مېټريکولس په کچه د ايثار، عزم او توکل د لوړولو لپاره يوه وسيله ګڼل کېږي.
په هرصورت، د جبري سرتېرنيونې (conscription) اقتصادي لګښتونه بايد په پام کې ونيول شي. جبري سرتېرنيونه (conscription) ممکن د عايد د وېش په بڼه منفي اغېزه ولري – ځکه چې جبري سرتېرنيونه (conscription په عمده توګه د ملي نفوس د ځوانانو (عموما بې وزله) په برخه باندې اغېز کوي. د جبري عسکر نيونې سکيمونه د کيفيت په اړه هوښيار نه دي – هرڅوک بايد د يوې ټاکلې مودې لپاره فوځي خدمت وکړي پرته له دې چې د نظامي خدماتو لپاره د دوی نسبي مناسبيت څه وي. له بلې خوا رضا کارارنه استخدام سيسټمونه په واضح ډول د استخدام او عايداتو دواړه کيفيت توپيرونه په پام کې نيسي چې ګمارونکي ممکن د بديل ملکي کارموندنې له لارې ترلاسه کړي. اقتصادي نظريه دا ده چې د دې لپاره چې د ملي سرچينو تخصيص اصلاح کړي ترڅو د هوساينې د ښه کولو امکان رامينځته کړي (د بېلګې په توګه د سړي سر مصرف کې اعظمي زياتوالی) دا اړينه ده چې د نظامي او ملکي سکتور معاشونو نرخونه (مناسب مطابقت لرونکي مسلک) سره مساوي شي. په ښکاره ډول دا ډول استدلال داسې انګيري چې ټول افراد يوازې د مصرف (سوکالۍ) د اعظمي غوښتنې له مخې هڅول کېږي او له پامه غورځوي چې نظامي خدمت ته داخل شوي کسان ممکن د ايثار ، عزيمت او توکل لخوا هڅول شوي وي او د غېر بازار (non-market) ټاکل شوي معاش په منلو خوښ وي.
د بشري ځواک د اکمالاتو اقتصادي (نو کلاسيک) تيوري هم دا په ګوته کوي چې له دې امله چې د اجباري معاشونه په اداري ډول ټاکل شوي او ټيټ دي نو له همدې امله دوی د سرچينو په کارولو کې د فکتور تناسب تحريف کوي – کار په نظامي سکتور کې د پانګې مخنيوي تخنيکي پرمختګ لپاره “غېر موثر” دی. دا پدې پورې اړه لري چې په اقتصادي (غېر سودي (په امارت کې منع شوي) سيسټم کې د پانګې بيه څنګه ټاکل کېږي مګر ممکن د دندې د معاش د زياتوالي لپاره قضيه وي.
د کنسکريپټ استخدام (Conscript recruitment)د لنډې مودې له امله د لوړ عايد له نرخونو سره مخ دی او جبري عسکر نيونې لوړه برخه معمولا د رضاکارانو په پرتله په روزنه کې دخيل وي. د کنسکريپټ ريکروټ د لنډې مودې له امله، د کانکريپټ ټيکنالوژيکي لوړول په ټيټه کچه د توليداتو په پرتله نسبتا معتدل دي او ډېری ېې د ورته دندې ترسره کولو ته اړتيا لري. د اجباري عسکر نيونې ټيټ معاش ممکن د منظمو ځواکونو او ملکي بهرنيانو پروګرامونو لپاره د دوی غېر موثر بديل زيات کړي.
عموما داسې انګيرل کېږي چې داوطلب ځواک (volunteer force) د يو جبري پوځي ځواک (conscript force) په پرتله خورا ډېر هڅول شوی ډېر تخنېکي مهارت لري او ډېر ګټور وي که څه هم دا خورا ګران بيه وي. څومره چې د ټول نفوس په کچه د اړتيا وړ وسله والو پرسونل نسبت لوړ وي هغومره به د جنګياليو د استخدام لګښت او د منظم نظامي ځواک ساتلو لګښت لوړ وي.
په سرمايه دارۍ هيوادونو کې چې يو ډول نفوس (homogenous populations) لري د داوطلبانه نظامي اکمالاتو او نظامي عايد د عايد انعطاف معمولا مثبت وي (او ډېری وختونه د يووالي څخه ډېر). دا د “عايد اغېز” د لوړ کيفيت رضاکارانو لپاره خورا څرګند دی. د ملکي او نظامي معاشونو توپير هم په اکمالاتو اغېزه کوي مګر د “ټيټ کيفيت” ګمارلو په حالت کې د “لوړ کيفيت” په پرتله لږ. د استخدام په عرضه کې د بېکارۍ د کچې اغيز خورا مهم دی. په سرمايه دار هېوادونو کې د ډرافټراو داوطلبانه کېدو وېرې ترمنځ هم اړيکه شتون لري. په سرمايه دار هېوادونو کې داوطلبان (رضاکار) هم د نظامي ژوند طرز او ډسپلين زغملو ته د مجبور کېدو لپاره د ” compensation dividend ” تمه لري. د رضاکارانه نظامي اکمالاتو په ټاکلو کې اخلاقي ملاحظات خورا غېر معقول دي مګر د رضاکارانو معاشونو کڅوړو (pay packages) کې د “حېثيت له لاسه ورکولو” لپاره جبران مهم دي. د اړونده عمر ګروپونو نفوس اندازه (د ۱۸ څخه تر ۴۵ کلونو پورې) هم د رضاکارانو له عرضې سره په مثبت ډول تړاو لري.
د استخدام مېتودونه هم عرضه هڅوي په ځانګړي توګه که چېرې کوټې (quotas) او هڅونې (incentives) په احتياط سره تنظيم شوي وي. د داوطلب ځواک ساتل د عايد، د پرمختګ امکانات او ورپسې ملکي مسلکونو ته د مهارتونو د لېږد تر اغېز لاندې موندل کېږي.
زيرمې (Reserves) هم د اردو يوه مهمه برخه ده – دوی معمولا په داوطلبانه توګه انعام کېږي او محافظين (ريزروسټ) نظامي خدمت د ثانوي ملکي دندې په توګه ګڼل کېږي. د ريزرو عرضه (reserve supply) د محلي اقتصادي شرايطو له مخې ټاکل کېږي. په محلي اقتصاد کې د ثانوي کاري فرصتونو شتون د ريزرو د عرضې کليدي ټاکونکی دی. دا معلومه شوه چې په سرمايه دارو هيوادونو کې د ريزرو عرضه د غېر اقتصادي فکتورونو لخوا خورا اغېزمنه ده. د ريزرو عرضه په عمومي ډول د ريزرويسټانو د اصلي دندې څخه ترلاسه شوي عايد اغېزه نلري.
د کاري ځواک/ انساني ځواک غوښتنه
په جهادي اقتصاد کې د دفاعي خدمتونو سره د افرادو د اتحاد غوښتنه دوه چنده ده. له يوې خوا د منظمو وسله والو ځواکونو (رضاکارانو، سرتېرو او محافظينو) لپاره افرادي ځواک ته اړتيا ده. له بلې خوا د هغو فعاليتونو لپاره چې هم افرادي ځواک ته هم اړتيا ده چې جنګي سکتور د ملکي اقتصاد سره مدغم کړي. پداسې حال کې چې د منظمو وسله والو ځواکونو اندازه د ملي امنيت اړتياو سره محدوده ده د ملکي ادغام په ادارو کې د ښکېلو وګړو برخه بالاخره د ملکي بالغ نفوس په اندازه ټاکل کېږي. په ملي اقتصاد کې په ټوليز ډول د وسلو د توليد برخې ادغام د جهادي اقتصادي پاليسي جوړونکو اصلي تمرکز دی.
تر کومه حده چې منظم ځواکونه – دايمي اردو(standing army)، جبري سرتېرو (conscripts) او محافظين (reservists) – د افرادو غوښتنه د موجوده نظامي ټيکنالوژیو لخوا ټاکل کېږي. پوځي ټيکنالوژۍ د وسلو سيسټم د تخنيکي ځانګړتياوو، د تدارکاتو د اصولو او د جګړې د اصولو او د نظامي سازمان د ځانګړتياوو پر بنسټ رامېنځته کېږي. عموما د کار لپاره د پانګې د ځای په ځای کولو هڅونه او وړتيا محدوده ده او د پوځي عملياتو د کار شدت لږ دی. د وسلو د سيسټمونو د پراختيا او خرڅلاو بهيرونه د اوږدې مودې لپاره دي، له همدې امله د افرادي ځواک په تقاضا کې بدلون ورو ورو واقع کېږي. په هرصورت، د جنګي تجهيزاتو تخنيکي شدت د پام وړ زياتوالی موندلی چې د دوېمې نړيوالې جګړې (۱۹۳۹) له پېل راهېسې په ډېرو هېوادونو کې د وسله والو افرادو په غوښتنه کې د کمښت لامل شوی. د تجهيزاتو لپاره د افرادو د ځای پرځای کولو وړتيا د ډېری عصري وسلو سيسټمونو په اړه محدوده ده. په وسله والو ځواکونو کې د انساني ځواک غوښتنه د کار لپاره د تجهيزاتو نسبي نرخونو بدلونونو ته ځواب ورکوي مګر ورو ورو او ځينې شواهد شتون لري چې د لوی پانګوالو هېوادونو په قضيه کې بدلونونو ته د ځواک غوښتنې ځواب د نسبي فکتور نرخ دی (د نظامي تجهيزاتو نرخونه) د پوځي کار لګښتونه) په وروستيو کلونو کې کم شوي دي. د يادولو وړ ده چې د اوږد واټن توغنديو پراختيا د ډېری سرمايه دارو هېوادونو په وسله والو ځواکونو کې د انساني ځواک غوښتنې کمېدو لامل نه دی. په هرصورت، د جنګي سيسټمونو د ټيکنالوژيکي شدت زياتوالی د دې لامل شوی چې په مصرف کې د پام وړ کمښت لامل شي.
لکه څنګه چې جنګي توليد پراخېږي د منظم نظامي ځواک غوښتنه وده کوي مګر نسبتا په كرارۍ. د پوځي تجهيزاتو او نورو اړوندو سرچينو لګښتونه په چټکۍ سره وده کوي. په وسله والو ځواکونو کې د کار توليد د پانګې د شدت، د خدماتو اوږدوالی او د کار ځواک د زده کړې او روزنې کچې سره وده کوي.
تر يوې اندازې پورې د دايمي اردو انساني ځواک د ملکي کارګرانو په استخدام، د جهادي فعاليتونو د بهر سرچينې او د محافظينو په ګمارلو سره کم کېدی شي. نظامي محافظين (Reservists) په ځينو برخو کې د دايمي اردو ځواک لپاره مناسب بديل دي – د بېلګې په توګه. طبي خدمتونه – مګر د تخنيکي پلوه پرمختللي وسلو سيسټم کارولو په اړه مناسب بديل نه دي.
بهرنۍ سرچينې (Outsourcing) هم په وسله والو ځواکونو کې د انساني ځواک په غوښتنه اغېزه کوي. په عموم ډول د نظامي تجهيزاتو لويه برخه نن سبا په ملکي اقتصاد کې توليد کېږي – نه د اردو ملکيت او اداره شوي واحدونو کې. آؤټ سورسنګ د خدماتو ډېری برخو ته غځول شوی – پالنه، تاسيسات، مدېريت، ټرانسپورټ، د تجهيزاتو ساتنه او نظامي روزنه. په ځينو پانګوالو هېوادونو کې د اردو دننه واحدونه سوداګريز شوي او د لګښت کمولو/اضافې اعظمي کولو په اساس فعاليت کوي.
تاوان/تلافي:
په سرمایه دارۍ هیوادونو کې د دايمي پوځيانو لپاره د خسارې کڅوړې (compensation packages) – که څه هم د کارګرانو او محافظينو لپاره نه وي- د بازار نرخونو سره تړاو لري. خساره معمولا د رتبو سره يو شان وي چې د لوړ رتبه توپيرونو حساب کوي. د خسارې جوړښتونه معمولا د فعاليت سره تړاو نلري. د خسارې سيسټمونه معمولا په دې انګيرنې پېل کېږي چې نظامي کارمندان په عمده توګه د مصرف د اعظمي کولو لپاره د خپلو غوښتنو لخوا هڅول کيږي.
دا په زياتېدونکي توګه تړاو لري چې نظامي روزنه او تخصص د اقتصادي ودې او توليداتو سره مرسته کوي. د اردو پخوانيو سرتېرو توليد معمولا د دوی د نظامي روزنې له امله لوړېږي او په اردو کې ترلاسه شوي ښه مهارتونه ډېری ملکي عملياتو ته لېږدول کېدی شي. د نظامي اړوند کار کولی شي په ټول اقتصادي سيسټم کې د فاکتور توليد کچه لوړه کړي. په هرصورت، ټول نظامي مهارتونه په مساوي ډول د لېږد وړ ندي او د لېږد وړتيا ممکن د وخت په تېرېدو سره بدلون ومومي. مګر د نظامي ټيکنالوژۍ پرمختګ له اردو څخه ملکي سکتور ته د لېږد وړتيا لوړه کړې. پوځي تجربه او روزنه کولی شي د وېش مثبت اغېزه ولري. دا کولی شي د ټيکنالوژۍ لېږد ته وده ورکړي او په ټولنه کې عمومي تعليم ته وده ورکړي. نظامي خدمت د کاري ځواک د توليد لوړولو وسيله ده او کولی شي د اقتصاد په انتخابي نظامي کولو کې مرسته وکړي.
په اسراييل کې د نظامي انساني ځواک مديريت
د اسراييلو پوځي افرادي ځواک د دايمي اردو، جبري سرتېرو(کنسکريپټ) او محافظينو(ريزروسټانو) څخه جوړ دی. دايمي پوځ نسبتا کم دی. جبري استخدام (conscription) لوړ دی او دواړه د کنسکريپشن او ريزرو غوښتنه په بېړنيو حالتونو(۱۹۴۹، ۱۹۵۶، ۱۹۶۷، ۱۹۷۳، ۱۹۸۲، ۲۰۲۳) کې خورا ګړندۍ وه. اردو د لنډو جګړو او د دښمنانو د ماتېدو د مخنيوي لپاره جوړښت لري چې اوږد مهاله تحرک ته اړتيا لري. عادي اسراييلي اتباع (يهوديان) په فعاله توګه د ملي جګړې وړتيا ته وده ورکولو اړتيا په اړه شعور لري او نظامي خدمت د څو لسيزو لپاره دهر بالغ نارينه لپاره دايمي او لازمي ځانګړتيا ده.
اسراييل د نفوس ګړندۍ وده تجربه کړې – په ځانګړي توګه د کډوالۍ خورا لوی ودې له امله. په دې توګه د کنسکريپټ(جبري سرتېرو) شمېر په چټکۍ سره وده کړې. د اسراييلو دفاعي ځواکونو (IDF) د ګړندۍ ډېموګرافيک ودې ته د لا غوره انتخابي جبري استخدام په رامينځته کولو او د جلب شوي د ژر رخصتۍ لپاره د آرامۍ پاليسي په واسطه ځواب ورکړ. محافظين (Reservists) هم کم شوي او د ټولو سرتېرو د خدمت موده د جنګي کار څخه ۴۵ کلونو ته او د نورو لپاره ۵۱ کلونو ته راټيټه شوې. د اسراييل يو شمېر پوځي کارپوهان استدلال کوي چې د جبري سرتېرو(conscripts) شتون د جنګي ماشين تخنيکي پرمختګ ځنډولی دی. برسېره پردې، د دوی د کم لګښت له امله د شاملولو لپاره د دندې لپاره کارول کېږي کوم چې د استخدام يا نظامي رضاکارانو لخوا په اغيزمنه توګه ترسره کېدی شي. د جلب او جذب ارزانه شتون هم په مدني اقتصاد (منفي توګه) اغيزه کوي.
لکه څنګه چې د جګړې ماشين تخنيکي شدت وده کړې، ډېری دندې شتون لري چې يوازې په دايمي اردو کې د ماهرو متخصصينو لخوا ترسره کېدی شي يا مسلکي کسان د ملکي سکتور څخه ګمارل کېږي. په دې توګه د کم مهارت لرونکې شاملې بې ځايه کېږي. په IDF کې د پرمختللو وسلو سيسټم د عملياتو او ساتنې لپاره د ايليټ واحدونه په چټکۍ سره رامېنځته کېږې. د روزنې او پرمختګ ټريکونه د مسلکي پرمختګ ترلاسه کولو لپاره ډيزاين شوي. شاملي (Conscripts) د اوږدې مودې قراردادونو لاسليک کولو او د نظامي خدماتو دمخه روزنې ته هڅول کېږي. دا مدغم خدمت هڅه کوي چې د داوطلب سرتېرو(volunteer soldiers) او شاملي سرتېرو(Conscripts) کار سره يوځای کړي. د کارکونکو د مهارتونو کچه لوړه شوې او داسې شواهد شتون لري چې ملکي سکتور ته د مهارتونو لېږد هم ډېر شوی دی. د مدغم خدمتونو ترويج د پوځي استخدام لګښت هم کم کړی دی. دا په ډاګه شوې چې هغه شاملي سرتېري او نور سرتېري چې په نظامي جنګي واحد کې تخنيکي مهارتونه ترلاسه کوي د لوړ تخنيکي ملکي صنعتونو د توليد په وده کې مرسته کوي. لکه څنګه چې د سرتېرو (Conscripts) تخنيکي وړتيا وده کوي د دايمي اردو اړتيا کمېدې شي. پدې توګه د مدغم خدماتو وده د اسراييلو د جګړې ماشين تخنيکي شدت کې مرسته کوي.
د اسراييلو د دفاعي ځواکونو (IDF) د کاري ځواک مديريت په جزوي توګه “بازاري marketized ” کېږي. د داوطلب سرتېرو د خسارې کڅوړې لږ تر لږه د ملکي معاشونو او نرخونو په حواله ټاکل کېږي. دا په ځانګړي توګه د لوړ مهارت لرونکي پرسونل په قضيه کې چېرې چې د اسراييل دفاعي ځواکونه د څو ملي شرکتونو او لوی اسراييل خصوصي سکتور شرکتونو څخه د سيالۍ خدماتو خساره سره مخ کېږي.
د سراييل د دفاعي ځواکونو د کاري ځواک پاليسي د درېو موخو په لاسته راوړلو تمرکز کوي (a) د نظامي خدماتو د جذب زياتول (دواړه داوطلب او محافظين) (b) د فاکتور توليد لوړول او (c) د کار د لګښتونو کمول. د پوځي خدماتو د جذب د زياتوالي لپاره په زياتېدونکي توګه د پېسو (non-monetary) لپاره د نغدو بديل کولو تمايل شتون لري. د دې مقصد لپاره د محصولاتو د ودې هڅونه هم ښه شوې ده. د دې هدف لپاره د لازمي خدماتو دورې او د تقاعد سکيمونه هم له سره ډيزاين شوي. د مسلکي او مديريتي کارمندانو د ملکي سکتور څخه دوه اړخيزه غوښتنه د فعاليت پورې اړوند لومړني تاديات د دايمي تادياتو لپاره ځای په ځای کېږي. د ملکي سکتوري شرکتونو لپاره د ملکي او بهر سرچينې استخدام په چټکۍ سره وده کړې. د دواړو جنګياليو او نورو واحدونو لپاره د استخدام د عمر د زياتولو وړانديز تر جدي غور لاندې دی.
د بدلېدونکو شرايطو سره تنظيمي او پاليسي تطابق دواړه بيا بيا په مناسب او پيل او ورو ورو پېښېږي.په ۲۰۲۳ کال کښې په تاريخ کښې دلومړی ځل لپاره صهيونيسټ رژيم له هغه جنګ سره مخامخ دی چې کېدای شی په اوږد جنګ بدل شی يعنی د غزې ستومانونکې جنګ چې د اوږدې مودې لپاره د دوام توان لری او په تدريجي ډول د غزې له تړانګې څخه لويديځې غاړې او ټول تاريخي فلسطين ته خپور شي.د اسراييلو نظامي نظريه په داسې جګړو کې د غالب کېدو لپاره نه ده ډيزاين شوې – دا د دې لپاره ډيزاين شوې چې لنډه جګړه ګړندۍ وګټي او جګړه ژر تر ژره د دښمن خاورې ته ورسوي. په بهرنۍ (امريکا) باندې د اسرايلو تکيه د ۱۹۷۰ لسيزې راهيسې په چټکۍ سره زياته شوې او بهرنۍ مرستې د يوې جګړې په وړاندې چې د اوږدې جګړې بڼه غوره کوي محدود ارزښت لري – لکه څنګه چې د جنوبي افريقا، افغانستان او عراق جګړو ښودلې چې بهرنۍ مرستې د اوږدې مودې جګړه کې زيات ارزښت نلري. دا بايد وڅېړل شي چې آيا د اسراييل دفاعي ځواکونه او صهيونيسټي رژيم د دغې نوې ننګونې د مقابلې لپاره خپله پوځي نظريه، تنظيم او تګلاره بدلولی شي؟